 Doğan Özgüden 50'li
ve 60'lı yılların Türkiye'sinde
ifade özgürlüğü için
mücadelesiyle tanınmış bir sosyalist gazetecidir. 1971 darbesinden
sonra
Özgüden ile eşi ve yoldaşı İnci Tuğsavul ülkeyi terketmek zorunda
kaldılar. Özgüden'in arşivi, daha başka birçok belgenin yanısıra, şu
örgütlerin yazışma, belge ve fotoğraflarından oluşuyor: Demokratik
Direniş Hareketi (1971-1973), İnfo-Türk basın
ajansı (1974-2013), Türkiye İşçi Partisi (TİP) (1975 - 1982),
Demokrasi İçin Birlik (DİB) (1978-1982) ve diğer direniş hareketleri ve
eylem komiteleri
(1971-2013). |
Dogan Özgüden'in Arşivi Amsterdam'daki
Uluslararası Sosyal Tarih Enstitüsü'nde
Doğan Özgüden arşivlerinin Uluslararası Sosyal Tarih Enstitüsü (IISG)'e bağışlanma töreni Amsterdam'da, uluslararası prestij sahibi bu kurumun
merkezinde, 24 Ocak 2013 tarihinde gerçekleştirildi.
Avrupalı birçok şahsiyetin yanısıra Özgüden'in 70'li ve 80'li
yıllardan kavga arkadaşlarının özel surette Amsterdam'a gelerek
katıldığı toplantı IISG
adına Touraj Atabaki tarafından açıldı.
Günün
IISG'de Türkiye'nin sosyal ve siyasi hayatı üzerine dokümantasyonun
genişletilmesi açısından önemini vurgulayan Atabaki, Özgüden'in
Türkiye'de ve sürgünde sürdürdüğü siyasi
ve toplumsal kavgaları anımsatarak şöyle dedi:
"İki yıl kadar önce Doğan Bey ve İnci Hanım'ı bu enstitüde ağırlamak
ayrıcalığına sahip olmuştum. Türkiye'nin en tanınmış gazetecilerinden
biri olarak yaptığı yayınlarla tanıyor ve 1971 darbesinden sonra
ülkesini terketmek zorunda bırakıldığını biliyordum. Dahası, farklı
konumlarda ve yerlerde, örneğin 1968'de yayınladığı Ant Dergisi
bürosunda,
Ermeni gazeteci Hrant Dink'in İstanbul'da öldürülmesinden sonra Avrupa kurumları önündeki mitingte konuşurken ve de 'Bellekle direnme' konferansında Auschwitz cehenneminden hayatta kalanlardan yazar Benjamin Orenstein ile birlikte çekilmiş fotoğraflarıyla daha yakından tanıyordum.
"Ancak, Brüksel'deki Güneş
Atölyeleri'nde kendisiyle bir kez daha buluşmak başka bir Doğan'ı tanımama olanak sağladı: Eğitimci Doğan.
"İnci'yle birlikte yarattıkları, yaşlı
ve genç, erkek ve
kadın, farklı kökenlerden bir çok insanın bilgilerini artırmak ve
yaşamlarında pasiflikten kurtulabilmek için eğitim gördüğü Güneş
Atölyeleri'ni tanıdım. Bırakın Doğan'ın son derece zengin siyasal
yaşamını, sadece bu eğitim çalışmalarının gerçekleştirilmesi dahi tek
başına bir başarıdır."
Atabaki konuşmasını Özgüden'e bizzat şu sözlerle seslenerek sonuçlandırdı:
"Doğan
Bey! Eşiniz ve yoldaşınız Inci Tuğsavul sizinle birlikte sürgünde geçen
kırk yılınızda, sadece Türkiye'de değil, Orta Doğu, Afrika ve Asya'nın
birçok ülkesinde demokrasi ve insan haklarının yüceltilmesi için birçok
platform oluşturdunuz.
"Ülkeniz Türkiye'de emekçilerin, kadınların ve
etnik grupların hakları konusunda enformasyonu kalıcı kılmak ve
arşivlemek konusundaki kararlılığınız, bugün devralmak ayrıcalığına
sahip olduğumuz arşivlerinizde parlak biçimde yansıyor.
"Çok dolu yaşamınız, başarılarınızı özetlemeye olanak vermiyor. Yine
de, sizin özverinize, imece yetenğinize ve çalışma azminize
takdirlerimi Nazım Hikmet'in dizeleriyle ifade etmek istiyorum.
"Yaşamak bir ağaç gibi tek ve hür
"Ve bir orman gibi kardeşçesine."
"Doğan Özgüden, bu Nazım'ın olduğu gibi biliyorum ki sizin de hayalinizdir." (Atabaki'nin konusmasinin Ingilizce tam metni)
IISG Koleksiyon Geliştirme Bölümü yöneticisi Jaap
Kloosterman'ın kurumun tarihi ve faaliyetleri konusundaki bir sunuşundan sonra, Flaman televizyonu Brussel TV'nin Özgüden ve Tuğsavul'un sürgün yaşamı hakkında kısa bir
belgeseli ve
Özgüden'in sürgününün 40. yıldönümü dolayısıyla Roj TV'nin hazırladığı bir başka belgesel izleyicilere sunuldu.
Son olarak, Doğan Özgüden, aşağıdaki konuşmayı yaptı:
Dogan Özgüden'in konuşması
"Değerli dostlar,
"Herşeyden önce, kırk yıllık bir sürgün yaşamının belgelerinin IISG
gibi bir uluslararası sosyal tarih mabedinde yeralmasını
sağlayan Erik
Zürcher, Touraj Atabaki, Jaap Kloosterman ve Erhan Tuskan'a
teşekkür etmek istiyorum .
"Dünyada toplumsal ve siyasal mücadelelerin başını çekmiş tarihsel şahsiyetlerin
eserlerinin bulunduğu bu mekanda bizim arşivlerimizin de yeralmış olduğunu görmek benim için gerçekten gurur verici.
"Kırk yılı aşkın bir süredir ülkemde olduğu
gibi sürgünde de çalışmalarımızın başarıya ulaşmasında büyük katkıları
olan ve şu anda aramızda bulunan değerli yoldaşlarıma, Fahri Aral,
Faruk Pekin, Müfide Pekin, Ragıp Zarakolu, Bige Berker, Yücel Top ve
Tayfun Demir'e de teşekkürlerimi sunuyorum.
"Sağlık sorunları nedeniyle bugün burada bulunamayan sevgili hayat
arkadaşım ve yoldaşım Inci
Tuğsavul ile birlikte kurduğumuz yurttaşlar kavşağı Güneş
Atölyeleri'nin tüm sorumluluğunu üstlenen çalışma arkadaşlarım ve
yoldaşlarım Iuccia
Saponara, Davut Kakız ve Tural Fincan'a da teşekkür ediyorum.
"Ne ki İnci de, inanılmaz zorluklar, baskılar ve engellere rağmen
neredeyse yarım yüzyıl boyunca cesaretle yürüttüğü çalışmanın ürünleriyle bu an
burada mevcut.
"Kendisinin o karanlık darbe günlerinde sayısız işkence, siyasi dava, idam ve mahkumiyet haberlerini ve belgelerini kanlı gözyaşları dökerek nasıl kayda geçtiğini unutmam mümkün değil...
"Değerli arkadaşlar,
"Yaşadığım dönemlerin belgelerinin korunmasına ve
değerlendirilmesine katkı tüm meslek yaşamımda ve toplumsal
mücadelelerimde en önemli kaygılarımdan biri oldu.
"62 yıl önce gazeteciliğe başladığım iki yerel gazetenin henüz elle tutulur bir arşivleri yoktu.
"Gerçek bir arşivle ilk kez 1958'de Abdi İpekçi tarafından Ege Bölgesi temsilcisi olarak atandığım Milliyet Gazetesi'nde karşılaştım. Daha sonra da bir diğer İstanbul günlük gazetesi olan Gece Postası'nda...
"Ama meslek hayatımda ilk büyük gün, Türkiye'nin en eski
günlük gazetesi Akşam'ın
yönetimini üstlendiğim gündü. Buradaki arkadaşlarım anımsarlar, belki
de büyük bir günlük gazetenin en genç genel yayın müdürü olarak Akşam'ı gerçek bir sol günlük gazeteye
dönüştürmüştüm.
"Gazetesi sahibi Malik Yolaç'la sözleşme imzaladıktan sonra yaptığım
ilk şey, Türkiye'nin yakın tarihi, sosyal ve politik yaşamı üzerine
araştırma yapmak isteyenler için gerçek bir hazine olan gazetenin arşiv
salonuna girmek olmuştu.
"Gazetenin genel yayın yönetmeni olarak önceliklerimden biri bu
istisnai arşivleri
geliştirmek ve devam ettirmekti. Şu anda, basın emekçileri arasında
isimsiz kahramanlar olarak gördüğüm müstesna insanlardan birini
özellikle anıyorum. Arşiv servisi şefi, aynı zamanda Beyazıt
Kütüphanesi müdürü olan Muzaffer Gökmen...
"Sermaye çevrelerinin baskısıyla Akşam'dan ayrılmak zounda kaldıktan sonra 1967'de Ant Dergisi'ni ve daha sonra Ant Yayınları'nı kurduğumuzda İnci de ben de arşiv konusundaki kaygılarımızı hep ön planda tuttuk.
"1968 yılında, bir başka tarihi günlük gazete, Vatan, iflas ettiğinde, orada çalışan arkadaşların özel çabasıyla bu gazetenin onlarca yıllık fotoğraf arşivini bizim mütevazı Ant arşivlerine katmıştık.
"Maalesef, başka bir hayal kırıklığı gecikmedi... 1971 darbesinden
sonra askeriyenin baskısı ve tehditleri karşısında ülkeyi terkettikten
sonra, bu değerli arşivler
ve hatta bizim özel kitaplarımız ya ordu tarafından tahrip edildi ya da
bazı kişiler tarafından bilmediğimiz başka
yerlere kaçırıldı. O arşivler bizim için artık mevcut değil...
"İnci ile Avrupa'da 1971'de başlayan ve iki yıl süren illegal
yaşamımızda dahi tüm zorluklara ve olanaksızlıklara karşın, Türkiye ile
ilgili kupür ve belgeleri titizlikle koruduk. Bu belgeleri artık
peyderpey IISG'ye bağışlıyor olmaktan mutluyuz.
"Bu arşivlerin, iki yıl illegal yaşamdan sonra, başta Avrupa
Parlamentosu eski başkanı Piet Dankert olmak üzere Hollandalı
dostlarımızın dayanışmasıyla legale çıktığımız Hollanda'da ebediyen
kalacağından emin olmak ayrı bir mutluluk nedeni...
"İllegalite yıllarında Amsterdam Merkez İstasyonu önündeki telefon
kulübelerinde gecelemek zorunda kaldığım günleri unutmam mümkün
değil... Bugün IISG'ye emanet etmekte olduğumuz Demokratik Direniş Hareketi kitapları ve belgeleri hep o zor illegalite koşullarında gerçekleştirildi.
"1974 yılından itibaren, Demokratik Direniş Hareketi'ne katkıda
bulunmuş dostlarımız ve yoldaşlarımızla birlikte önce İnfo-Türk, ardından da Güneş Atölyeleri kuruldu.
"Bu kurumlar sayesindedir ki, 40 yıllık siyasal sürgün ve ekonomik göç,
dünyanın her yerinde faşizme ve ırkçılığa karşı mücadele belgeleri
titizlikle korunabildi.
"Bugün tüm bu belgeleri bu prestij sahibi uluslararası kuruma emanet ediyoruz.
"Bugün benim için de, İnci için de ikinci bir gençliğin başlangıcı...
"Hayatta kaldığımız sürece bu kurumun arşivlerini zenginleştirmek için katkıda bulunmaya kararlılıkla devam edeceğiz.
"Hepinize tekrar tekrar teşekkür ediyorum."
Bu konuşmanın ardından, 1971 askeri darbesinin 35. yılı
vesilesiyle 2006 yılında Info-Türk Vakfı tarafından yapılan
"Türkiye'de bir darbeden ötekine..." belgeseli gösterildi.
Son olarak, Özgüden arşivinin IISG'ye naklini yöneten kurum çalışanlarından Erhan Tuskan toplantıya katılanlara merkezin tüm bölümlerini gezdirerek ayrıntılı bilgi verdi.
Bu ziyarette, Karl Marx'ın elyazmalarından Türkiye Komünist Partisi (TKP), Türkiye İşçi Partisi (TİP), ilerici sendikalarla Türkiye sol hareketinin Nazım Hikmet, Zekeriya Sertel,
Hikmet Kıvılcımlı, Vala Nurettin ve Kemal Sülker gibi önde gelen isimlerinin arşivlerine ulaşıldı.
Sol hareketin lider ve düşünürlerin özgün el
yazmalarıyla karşılaşmak, kısmen de olsa okumak, hiç kuşkusuz,
Özgüden'in dostları için bu müstesna günün en unutulmaz anlarıydı.
İnfo-Türk Vakfı'nın gerçekleştirdiği 3Türkiye'de bir darbeden ötekine..," sergisini ziyaret
Sürgündeki Özgüden'e Faruk and Müfide Pekin, Ismail Besikçi
ve Dogu Perinçek tarafindan yollanan mektuplar
IISG'nin çeşitli ülkelerden gelen arşivlerini ziyaret
Doğan Özgüden, IISG'nin Orta Doğu ve Asya Bölümü başkanı Touraj Atabaki
ve Bilgi Üniversitesi Yayın Yönetmeni Fahri Aral ile
40 yılı aşkın dostluk: Özgüden, Fahri Aral, Yücel Top, Faruk Pekin ve Müfide Pekin
Özgüden, Faruk Pekin ve Fahri Aral ile...
Özgüden, Ragip Zarakolu ve Fahri Aral ile...
Özgüden Brüksel'deki Güneş Atölyeleri'nin yönetici ekibinden Tural Fincan, Iuccia Saponara (Başkan)
ve Davut Kakız ile enstitüde tasnif için bekleyen arşiv paketleri önünde
Full text of Touraj Atabaki's speech:
Ladies and gentlemen,
It is my honour
and pleasure to welcome you today here to celebrate the inauguration of
Dogan Ozguden’s collection at the International Institute of Social
History.
The
inauguration of such important collection coincides with the
twenty-five years history of collecting archive and conducting research
on Turkey at the International Institute of Social History.
In 1987 Orhan
Silier was invited to Amsterdam with the inputs of his own collection
to set up a project of building the new archive on Social history of
Turkey. A year later, Fahri Aral, the Institute representative in
Turkey, publicized the project in May 1988 by writing an article in
Tarih ve Toplum: “Turkey section now founded in Amsterdam”.
During the past
Twenty-Five years, the collection and research on Turkey gradually
expanded covering the Turkish Republic and the regions that once formed
the Ottoman Empire. The focus has been on the political, social, and
economic history of this area. Within this broad framework, labour
migration, industrial relations, political opposition movements, and
trade unions receive special attention.
The endeavour
resulted in collecting books, periodical, and archival materials
relating to oppositional and other political movements, trade unions
and labour migration. If just mention few: nearly 40,000 documents on
microfilm originating from the Comintern archives in Moscow and later
on from Baku and Tbilisi. The rare publications from the Aydinlik
(Enlightenment) group, active from 1922 till 1925. Papers from
prominent personalities such as Nazim Hikmet, Hikmet Kivilcimli and
Kemal Surker. A large collection of documents from the Labour Party of
Turkey, Radical-leftist movements after 1968: Dev-Genç, Dev-Sol and
others. The major trade union federations, Türk-Is, and DISK. The
prison diaries of trade union leader Celâl Küçük. And many more
collections I can add to this list.
In addition to
collecting materials on Turkey, the International Institute of Social
History has been also engaged with researches on social history of
Turkey. Conferences and workshops have been organised here with many
publication as their outcome, both in English as well as Turkish. The
very latest one: Ottoman and Republican Turkish Labour History, I
published together with my colleague Gavin Brockett last year by
Cambridge university Press and thanks to Fahri Aral’s initiative, it
was translated into Turkish and published in Istanbul as well.
The building of
these collections were the result of much inputs of many individuals,
scholars and archivists who endeavoured to make covering of Turkey,
collection as well as research, here at this institute consistent and
reliable. In recognition of their contributions let me to name them:
Erik Jan
Zurcher, Fahri Aral, Zulfikar Ozdogan, Baris Zeren, who is our present
correspondent in Turkey, and recently organised the acquisition of the
archive of workers Union Petrol-Is, Just arrived yesterday, Mehmet
Bilgen and Erhan Tuskan. I enjoyed very much the assistance of Erhan in
collecting and transferring the collection of Dogan Ozguden archive to
Amsterdam.
Some two years
ago I had the privileged to host Dogan bey and Inci hanim, here at this
Institute. I knew Ozguden through his publication as one of the most
established Turkish journalist, who was forced to leave his homeland
after the coup 1971. I saw familiar also with his very photogenic face
in different positions and locations, from the office of the Journal
Ant he published in 1968, to speaking at a protest meeting organized in
front of European institutions after Armenian Journalist Hrant Dink's
assassination in Istanbul, to attending a conference on Resisting by
Memory, with Writer Benjamin Orenstein, survivor of Auschwitz.
However, meeting him once more in Brussels at the Sun Workshops (Ateliers du Soleil) allowed me to discover another Dogan. The educator Dogan.
Together with
Inci they founded this workshop where you see there many people form
different nationalities, old and young, men or women attending
different courses to improve their knowledge and go beyond the life of
passivity. This by itself is an achievement, if even I leave aside the
entire reach history of Dogan’s political activism.
Dogan bey!
Living more than forty years in exile together with your
partner-comrade Inci Tugsavul you founded many platforms to promote
democracy and human right not only in Turkey but also in many countries
of the Middle East, Africa and Asia.
Your commitment
to record and archive information about the labour, women or ethnic
groups in your homeland Turkey has been flamboyantly portrayed in the
archive that we are now very privileged to received today.
Your very rich
life makes very difficult to summarise your achievements. But let me
borrow couple of verses from Nazim Hikmet, to show my tribute to your
dedication, cooperation talent and hard work:
"To live like a tree, lonely and free
"To live like a forest brotherly.
And this was your dream Dogan Ozguden as it was Nazim’s dream!
Thank you.
Meeting:
Transfer of Doğan Özgüden Collection
Date: 24 January 2013
Location: IISH, Amsterdam
In the 50s and 60s, Doğan Özgüden was a
renowned left-wing journalist in Turkey, always fighting for freedom of
speech. After the 1971 coup Özgüden and his wife Inci Tugsavul were
forced to leave the country. His collection consists of (among other
things): correspondence and other documents on on Democratic Resistance
of Turkey (1971-73), the press agency Info-Türk (1974-2013), the
Workers' Party of Turkey (TIP) (1975-1982), the Union for Democracy in
Turkey (DIB) (1978-1982) and other movements and action committees
(1971-2013).
More information on Doğan Özgüden on his website.
Program
11.15 - 11.30 Serving coffee and tea
11.30 - 11.40 Welcome by Touraj Atabaki
11.40 - 11.55 Collection and collection development at the IISH by Jaap Kloosterman
11.55 – 12.10 Interviews with Doğan Özgüden by TV Brussels and ROJ-TV
12.10 - 12.30 Doğan Özgüden
12.30 - 13.00 Film of the Coup d’etat 12 March 1971 by Info-Türk
13.00 - 14.00 Lunches
14.00- 14.45 Tour of the IISH
A small exhibition on the coup d'état of 12 March 1971 is on display.
Cruquiusweg 31
1019 AT Amsterdam
The Netherlands
T + 31 20 6685866
F + 31 20 6654181
info@iisg.nl
http://socialhistory.org/
|
